وضعیت جهان پیش از ظهور امام عصر(عج) به گونه ای است كه شاید انسان هایی را به یأس بكشاند؛ چنانكه بعضی از روایات اشاره به همین موضوع داشته و رواج هرج و مرج، ناامنی، شیوع بیماری و گرسنگی و... را به عنوان ویژگی های این دوران برشمرده اند؛

لیكن روایات دیگری نیز وجود دارد كه در آنها به نكات روشن و روزنه های امید برای شیعیان و انسان های مۆمن و متعهد اشاره شده است.

برخی از روایات درباره مۆمنانی سخن میگوید كه هیچگاه زمین از آنان تهی نمیشود و آنان در شرایط سخت پیش از ظهور نیز در سراسر جهان حضور دارند. روایاتی هم به نقش علما و دانشمندان اسلامی در زمان غیبت اشاره دارند كه هر از چند گاه یكی از آنان موجب دگرگونی در جامعه و حفظ دین خدا میشود. در بعضی از روایات معصومین(علیهم السلام) نیز از نقش ویژه شهر قم پیش از ظهور امام زمان(عج) یاد شده است.

1. نقش مۆمنان حقیقی

بعضی از روایات در پاسخ كسانی آمده است كه گمان می كردند روزگاری خواهد رسید كه جامعه از وجود انسان های مۆمن تهی و بی بهره شود. امام(علیه السلام) این گمان را نفی كرده و از وجود مۆمنان در هر روزگاری خبر داده است:

زید زراء میگوید:

به امام صادق(علیه السلام) عرض كردم: می ترسم ما از مۆمنان نباشیم. امام فرمود: چرا چنین فكر میكنید؟ گفتم: زیرا می بینم در میان ما كسی نیست كه برادرش را بر درهم و دینار مقدم دارد، ولی این را می بینم كه درهم و دینار را به برادر دینی - كه ولایت امیر مۆمنان(علیه السلام) ما را به دور یكدیگر به گرد آورده - ترجیح میدهیم. امام صادق(علیه السلام) فرمود: این چنین نیست كه میگویی شما اهل ایمان هستید لیكن ایمان شما كامل نمیشود تا هنگامی كه قائم آل محمد(عج) قیام كند. در آن هنگام خداوند شما را نیز كامل میكند و شما مۆمنان كامل میشوید. سوگند به آن خدایی كه جانم در دست قدرت اوست كه در سراسر جهان، انسان هایی هستند كه همه دنیا در نظرشان با پر پشه ای برابری نمیكند.(1)

اگر در دوران غیبت قائم آل محمد(عج) دانشمندانی نبودند كه مردم را به سوی او هدایت و راهنمایی كنند و با حجت های الهی از دینش دفاع نمایند و شیعیان ضعیف را از دام های شیطان و پیروانش رهایی داده و از دام ناصبی ها (دشمنان اهل بیت) نجات بخشند كسی در دین خدا پا برجا نمی ماند و همه مرتد می شدند؛ ولی آنان رهبری دل های شیعیان ضعیف را با قدرت در دست گرفته و حفظ می كنند؛ چنانكه ناخدای كشتی سكان و فرمان كشتی را نگاه میدارد. بنابراین آنان نزد خدا والاترین انسان ها هستند

2. نقش علما و دانشمندان شیعه

هرگاه ابرهای سیاهی و جهل سایه خود را بر جوامع بشری گسترانده است دانشمندان و علمای دینی مسۆولیت خود را در جهت زدودن جهل و نادانی از اندیشه ها و فساد و تباهی از دامن مردمان، به خوبی انجام داده اند. طبق روایات، علما در آخرالزمان این نقش را به خوبی ایفا میكنند. امام هادی(علیه السلام) در این زمینه میفرماید:

اگر در دوران غیبت قائم آل محمد(عج) دانشمندانی نبودند كه مردم را به سوی او هدایت و راهنمایی كنند و با حجت های الهی از دینش دفاع نمایند و شیعیان ضعیف را از دام های شیطان و پیروانش رهایی داده و از دام ناصبی ها (دشمنان اهل بیت) نجات بخشند كسی در دین خدا پا برجا نمی ماند و همه مرتد می شدند؛ ولی آنان رهبری دل های شیعیان ضعیف را با قدرت در دست گرفته و حفظ می كنند؛ چنانكه ناخدای كشتی سكان و فرمان كشتی را نگاه میدارد. بنابراین آنان نزد خدا والاترین انسان ها هستند.(2)

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) پیرامون زنده كننده دین در هر قرن می فرماید: خداوند بزرگ برای امت اسلام در آغاز هر قرن شخصی را برمی انگیزاند تا دین را احیا و زنده نماید.(3)

اینگونه روایات با صراحت به نقش علما در روزگار غیبت اشاره كرده و به خنثی شدن توطئه شیطان ها و تجدید حیات دین به دست دانشمندان تصریح میكند.

اثبات این مطلب در روزگار ما به دلیل و برهان نیاز ندارد. نقش حضرت امام خمینی(ره) در از بین بردن نقشه های شوم دشمنان - كه اساس دین را در جهان معاصر در معرض خطر قرار داده بودند - بر كسی پوشیده نیست. عزتی كه اسلام در این عصر یافته به بركت انقلاب اسلامی ایران و بنیانگذار آن، حضرت امام خمینی است.

3. نقش شهر قم در آخرالزمان

آنگاه كه جامعه بشری به سوی انحطاط و تباهی پیش میرود روزنه امیدی نمایان میگردد، مردمی پرچمدار نور در دل تاریكی ها می شوند. شهر قم در آخرالزمان این نقش را بر عهده دارد. روایات بسیاری وجود دارد كه در آنها این شهر مقدس و انسان های وارسته ای كه در آن وجود خود را از چشمه زلال مكتب اهل بیت سیراب كرده و رسالت ابلاغ پیام را برعهده گرفته اند، ستایش شده اند. ائمه معصومین(علیهم السلام) درباره قم و نقش آن در نهضت فرهنگی زمان غیبت امام زمان سخنانی دارند كه به برخی از آنها اشاره میشود:

3-1 - قم حرم اهل بیت: از برخی روایات برداشت میشود كه قم و اهل آن نشانه و الگوی تشیع و ولایت بوده و خواهند بود، از این رو هر كس را كه می خواستند دوستدار اهل بیت و علاقه مند به آنان معرفی نمایند او را «قمّی» خطاب میكردند. چنانكه در روایتی آمده است:

گروهی خدمت امام صادق(علیه السلام) شرفیاب شدند و گفتند: ما از مردم «ری» هستیم، حضرت فرمود: آفرین به برادرانمان از «اهل قم». آنان چند بار تكرار كردند: ما از «ری» خدمت شما رسیده ایم. حضرت نیز سخن نخست خود را تكرار میكرد. آنگاه فرمود: حرم خداوند مكه است؛ برای رسول خدا نیز حرمی در مدینه است؛ كوفه حرم امیرالمۆمنین است و حرم ما (اهل بیت) شهر قم است. و به زودی دختری از فرزندانم به نام فاطمه در آن دفن می شود، هر كس او را (با معرفت) زیارت كند، بهشت بر او واجب می شود. راوی میگوید: «امام صادق این سخن را هنگامی بیان فرمود كه هنوز امام كاظم متولد نشده بود».(4)

در روایت دیگری به نقل از «صفوان» آمده است:

روزی نزد (ابوالحسن) امام كاظم بودم و سخن از مردم قم و میزان علاقه و دلبستگی آنان به حضرت مهدی(عج) به میان آمد. امام هفتم فرمود: «خداوند آنان را رحمت كند و از آنان خشنود باشد».

آنگاه ادامه داد:

بهشت هشت در دارد كه یكی از آنها برای مردم قم است، در میان شهرها و كشورها، آنان نیكان و نخبگان شیعیان ما هستند. خداوند ولایت و دوستی ما را با طینت و سرشت آنان آمیخته است.(5)

ائمه معصومین(علیهم السلام) شهر قم را از ابتدا، پایگاه عاشقان اهلبیت و حضرت مهدی(عج) می دانستند و شاید دری از بهشت كه به شهر قم اختصاص دارد، باب المجاهدین یا باب الاخیار (درب نیكان) باشد؛ چنانكه در روایت نیز به اهل قم، «نیكان شیعه» گفته شده است.

3-2 - شهر قم، حجت بر دیگران: خداوند در هر زمان، انسان هایی دارد كه بر دیگران حجتند و چون آنان در راه خدا قدم برداشته و برای اعتلای كلمه الله مبارزه می كنند، خداوند یاور آنان خواهد بود و شر دشمنان را از آنان دور می كند. در زمان غیبت امام عصر(عج) قم و مردم آن بر دیگر انسان ها حجت هستند.

حرم خداوند مكه است؛ برای رسول خدا نیز حرمی در مدینه است؛ كوفه حرم امیرالمۆمنین است و حرم ما (اهل بیت) شهر قم است. و به زودی دختری از فرزندانم به نام فاطمه در آن دفن می شود، هر كس او را (با معرفت) زیارت كند، بهشت بر او واجب می شود. راوی میگوید: «امام صادق این سخن را هنگامی بیان فرمود كه هنوز امام كاظم متولد نشده بود»

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: گرفتاری ها و مشكلات از قم و مردمش به دور است و روزگاری خواهد رسید كه قم و مردم آن حجت بر همه مردمان باشند و آن هنگام ظهور حضرتش می باشد و اگر چنین نبود زمین اهلش را فرو میبرد.

به یقین فرشتگان، گرفتاریها را از قم و مردمانش دور میكنند و هیچ ستمگری قصد قم را نمی كند مگر آنكه خداوند كمرش را می شكند و او را گرفتار درد، مصیبت یا دشمن می گرداند. خداوند نام قم و مردم آن را از یاد ستمگران می برد چنانكه آنان یاد خدا را فراموش كرده اند.(6)

3-3 - مركز نشر فرهنگ اسلامی: یكی دیگر از موارد قابل توجه در روایات این است كه شهر قم در روزگار غیبت به عنوان مركزیتی برای رساندن پیام اسلام به گوش مستضعفان زمین درخواهد آمد و علما و دانشمندان دینی آن حجتی بر جهانیان خواهند شد.

امام صادق(علیه السلام) در این باره می فرماید: به زودی شهر كوفه از مۆمنان تهی میگردد و علم و دانش از آنجا رخت برمی بندد و چون ماری كه در گوشه ای چنبره زده است محدود میگردد و آنگاه علم در شهری كه به آن قم می گویند آشكار میشود و این شهر پایگاه علم و فضیلت و معدن دانش و كمال می گردد به گونه ای كه روی زمین هیچ مستضعف (فكری) نمی ماند كه از دین آگاهی نداشته باشد - حتی زنان پرده نشین - و این زمان در نزدیكی ظهور قائم ما خواهد بود.

خداوند، قم و مردمش را جانشینان حضرت حجت قرار میدهد و اگر چنین نبود زمین اهلش را فرو میبرد و حجتی بر زمین نمی ماند. علم و دانش از شهر قم به شرق و غرب جهان سرازیر میشود و بر جهانیان تمام می گردد به گونه ای كه هیچ شخصی نمی ماند كه دین و دانش به او نرسیده باشد. آنگاه حضرت قائم ظهور میكند و عذاب الهی بر كافران به دست آن حضرت فرو می آید؛ زیرا خداوند از بندگان انتقام نمی گیرد مگر هنگامی كه حجت بر آنان تمام شده باشد.(7)

در روایت دیگری آمده است: اگر مردم قم نبودند دین از بین میرفت.(8)

پی نوشتها :

1 . بحارالانوار، ج67، ص351.

2 . تفسیر امام عسكری، ص344؛ الإحتجاج، ج2، ص260؛ بحارالانوار، ج2، ص6.

3 . سنن ابی داود ج4، ص104؛ جامع الأصول، ج12، ص63؛ كنزالعمال، ج12، ص193.

4 . بحارالانوار؛ ج60، ص217.

5 . همان، ص216.

6 . همان، ص213.

7 . سفینه البحار، ج2، ص445؛ بحارالأنوار، ج60، ص213.

8 . بحارالأنوار، ج60، ص217.

منبع: مرکز جهانی حضرت ولی عصر